FOSILLER KIMLER ICIN: BILIM INSALARI MI YOKSA HALK MI?

Sanirim 2006 senesiydi, California Berkeley Integrative Biology bolumunden Dr. Tim White ile birlikte Ethiopia National History Museum Middle Awash Human Evolution laboratuarinda calisirken Ethiopia Kultur ve Turizm Bakanligindan bir haber geldi. Habere gore, bir grup Amerikali gazeteci ve arastirmaci Etiyopya hukumeti ile anlasmis ve hepimizin bildigi Lucy yani Australopithecus afarensis'in orjinal fosilini Amerika'ya gorutup cesitli muzelerede sergilemek istiyorlardi. Bunun icin Ethiopia hukumetine tonlarca dolar odemisler. Buna ihtiyaci olan Ethiopia hukumeti de kabul etmis. Tim White'in o vakit kuplere bindigi hatirliyorum. Bu fosilin cok onemli oldugunu ve henuz bilimsel calsimalarin tam anlami ile bitmedigini ve bu seeruvene cikmasinin cok riskli odlugunu soyluyordu.
2007 yilinda Lucy Amerika seferine cikti. Cok gecmedi Scientific American dergisinin son sayisinda Lucy'nin bu seruveni ile ilgili bir makale yayinlandi. Scientifi American dergisinin editorlerince hazirlanan bu yazida gecen Haziran ayinda Lucy'nin Amerika seruvenine devam ettigini ve New York'u ziyaret ettigini belirtiyor. 3.2 milyon yasindaki bu gezgin binlerce ziyaretciyi muzelere cekmeyi basarmis ve insan evrimi hakkinda buyuk bir ilgi uyandirmis. 2007 yilindan beridir ugradigi her yerde buyuk ilgi patlamasi olmus.
Bu yolculuga cikmadan once Lucy Etiyopya Kultur ve Turizm Bakanligi gizli fosil deposunun disine cikmamisti. Bir defa ben ve Dr. Tim White, Ardipithecus ramidus fosilinin rekonstruksiyonunu yapmak icin bu gizli depoya girdigimizde, Dr. White bana Lucy'nin orjinal fosillerini gostermisti. Hayatimin en onemli anlarindan biriydi. Lucy'nin (Au. afarensis) fosillerine dokunmus ve yillar boyu derslerde, dergilerde ve magazinlerde hakkinda haber okudugumuz bu atamizla bulusma imkani yasamistim.
Evet, 3.2 milyon yil once dogan bu yasli atamiz korundugu depodan 2007 yilinda cikmis ve Amerika seferine baslamisti. Kimi arastirmacilara gore insan evrimi ve paleoanthropoloji ile ilgilenen bireyler ya da toplumun diger ogeleri icin bu inanilmaz bir firsatti. Kimileri butun insanlarin kendi atasini gorme hakki oldugunu ve bu fosilin mumkun oldugu kadar dunyanin farkli bolgelerinde sergilenmesi gerektigine inaniyor. Ancak bu tartisma daha farkilasti ve gazeteciler ve magazinciler tarafindan bilim insanlarina yonelik bir savunmaya donustu. Magazinciler ve gazeteciler bilim insanlarin cok ketum oldugunu ve ozellikle fosiller ile ilgili olan bilgileri korumak ve saklamakla sucluyorlar. Bilim insanlari ise fosillerin bilimin materyalleri oldugunu ve ozenle korunmasi gerektigini, bilimsel calismasi henuz sona ermemis Lucy gibi onemli fosillerin buyuk risk barindiran bu tur yolculuklara cikmamasi gerektigini savunuyorlar.  Cunku herhangi bir zararin geri onarimi imkansiz.
Lucy'e benzer bir sorun ise Lucy'den daha yasli olan ve sempanze ile ortak ata formuna cok benzer ozellikler tasiyan 4.4 milyon yillik Ardipithecus ramidus'u kesfeden Dr. Tim White'i cevrelemis durumda. 15 yilin ardindan birkac ay once Aridipithecus ramidus'un monografini yayinlayan Tim White, orjinal fosillere ulasmanin cok sinirli oldugunu ve bilimsel korunma kosullari altinda korunmasi gerektigini, bu gibi onemli fosillerin orjinal parcalarinin sergilenmesinin risk tasidigini yineledi.
Buna ragmen gazeteciler ve kimi magazinciler, bilim insanlarinin calismalarini bitirmelerinin goreceli oldugunu ve kimi calismalarin cok uzun surdugunu ileri surerek bazi olasi kosullarda bu orjinal fosillerin ozellikle insan evirmi ile ilgili olanlarin bu konuda duyarlilik yaratmak amaci ile sergilenmelerinde bir sakinca olmamasi gerektigini savundular. Ayrica, fosili kesfeden arastirmacilar kesfettikleri fosili uzun yillar sadece kendi tekellerinde tutarak salt kendi calismalarinda kullanmaktadirlar, gazeteciler ve diger arastirmacilar bu fosillerin diger arastirmacilara da acilmasi gerektigini ve bilimsel calismalar yapilabilmesi icin ulasilabilir kilinmasi gerektigini vurguluyorlar.
Aslunda Lucy'nin Etiyopya disinda sergilenmesi ile baslayan tartisma, bilim insanlair arasinda fosillerin ve bilimsel verilerin gizli tutulmasini, yani veri paylasimini iceren bir tartismaya evrildi. Bu noktada bu tartismdan payi daha cok Dr. Tim White gibi buyuk proje sahipleri aliyor. Olusan bu paradigmaya gore, materyal ve veri paylasimi noktasinda belli bir standartin olusuturulmasi gerekiyor.
Kaldi ki, editorler bu tur arastirmalara ayrilan fonun halkin odedigi vergilerden alindigi ileri suruyor, ve ozellikle insan olmaktan kaynakli, kesfedilen insan atalarini butun insanligin gorme hakki oldugu da onemli bir nokta. Ozellikle insan evrimi konusunda halkin daha da duyarli hale getirilmesi ve bilinclendirilmesi gerekiyor. Bu noktada Lucy ve Ardipithecus ramidus gibi onemli fosillerin sergilenmesi de kuskusuz buyuk bir etki yaratir.


Daha detayli bilgi icin: http://www.scientificamerican.com/article.cfm?id=fossils-for-all